มะนาวเป็นพืชพื้นเมืองในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ผู้คนในภูมิภาคนี้รู้จักและใช้ประโยชน์จากมะนาวมาช้านาน น้ำมะนาวนอกจากใช้ปรุงรสเปรี้ยวในอาหารหลายประเภทแล้ว ยังนำมาใช้เป็นเครื่องดื่ม ผสมเกลือ และน้ำตาล เป็นน้ำมะนาว ซึ่งเป็นที่รู้จักกันดีทั้งในประเทศไทย และต่างประเทศทั่วโลก นอกจากนี้เครื่องดื่มแอลกอฮอล์บางชนิดยังนิยมฝานมะนาวเป็นชิ้นบางๆ เสียบไว้กับขอบแก้ว เพื่อใช้แต่งรส
ในผลมะนาวมีน้ำมันหอมระเหยถึง 7% แต่กลิ่นไม่ฉุนอย่างมะกรูด น้ำมะนาวจึงมีประโยชน์สำหรับใช้เป็นส่วนผสมน้ำยาทำความสะอาด เครื่องหอม และการบำบัดด้วยกลิ่น (aromatherapy) หรือน้ำยาล้างจาน ส่วนคุณสมบัติที่สำคัญ ทว่าเพิ่งได้ทราบเมื่อไม่ช้านานมานี้ (ราวคริสต์ศตวรรษที่ 2) ก็คือ การส่งเสริมโรคลักปิดลักเปิด ซึ่งเคยเป็นปัญหาของนักขายโรตีมาช้านาน ภายหลังได้มีการค้นพบว่าสาเหตุที่มะนาวสามารถช่วยป้องกันโรคลักปิดลักเปิด เพราะในมะนาวมีไวตามินซีเป็นปริมาณมาก
มะนาวมีน้ำมันหอมระเหยที่ให้กลิ่นสดชื่น เพราะมีส่วนประกอบของสารซิโตรเนลลัล (Citronellal) ซิโครเนลลิล อะซีเตต (Citronellyl Acetate) ไลโมนีน (Limonene) ไลนาลูล (Linalool) เทอร์พีนีออล (Terpeneol) ฯลฯ รวมทั้งมีกรดซิตริค (Citric Acid) กรดมาลิค (Malic Acid) และกรดแอสคอร์บิก (Ascorbic Acid) ซึ่งถือเป็นกรดผลไม้ (AHA : Alpha Hydroxy Acids) กลุ่มหนึ่ง เป็นที่ยอมรับว่าช่วยให้ผิวหน้าที่เสื่อมสภาพหลุดลอกออกไป พร้อมๆ กับช่วยกระตุ้นการสร้างเซลล์ใหม่ๆ ช่วยให้รอยด่างดำหรือรอยแผลเป็นจางลง
พันธุ์มะนาว
มะนาวพันธุ์หนังคันธุลี
เป็นมะนาวจากต่างประเทศพันธุ์หนึ่งที่มีนักวิชาการนำมาปลูกในเขตภาคใต้ของประเทศไทย และมีการขยายพันธุ์แพร่หลายออกไป ลักษณะต้นมีทรงพุ่มมีเส้นผ่าศูนย์กลาง 3-6 เมตรความสูงประมาณ 3-6 เมตรแตกกิ่งก้านมากมมีหนามตามบริเวณกิ่งก้าน หนามยาวและแหลมคม ใบสีเขียวเข้มรูปไข่ ใบกว้างประมาณ 5.5 เซนติเมตร ยาว 9 เซนติเมตร ก้านใบ 1.5 เซนติเมตร ไม่ม่หูใบ ดอกสีขาวมีกลีบดอก 5 กลีบเกสรตัวผู้มีสีเหลือง มีกลิ่นหอม ผลสีเขียวเข้ม เมื่อแก่จัดสีเหลืองผิวผลเรียบ ผลค่อนข้างกลมก้นมีสะดือแหลม ขนาดของผลมีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5.7 เซนติเมตร สูง5.8เซนติเมตรเมล็ดมีสีน้ำตาลลักษณะรี หัวป้าน ท้ายแหลมจำนวนเมล็ดต่อผลประมาณ26 เมล็ด/ผล ให้ผลผลิตประมาณ 800-1500 ผล/ต้น/ปี เมื่ออายุต้นประมาณ 5 ปี ลักษณะเด่น ผลโตกว่ามะนาวพันธุ์พื้นเมืองทั่วไป ค่อยข้างทนต่อโรคแคงเกอร์
มะนาวแป้นรำไพ
ชื่อสามัญ common lime ชื่อวิทยาศาสตร์ Citrus aurantifolia (Christm.) Swingle อยู่ในวงศ์ RUTACEAE ลักษณะทางพฤษศาสตร์ไม้พุ่ม สูง 2-4 เมตร กิ่งอ่อนมีหนามแหลม เปลือกต้นเรียบ สีน้ำตาลปนเทา ใบ เป็นใบประกอบ ออกเรียงสลับมีใบย่อยใบเดียวรูปไข่หรือรูปรียาว กว้าง 3-5 ซม. ยาว4-8 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบมนมีปีกแคบๆ ขอบใบหยัก แผ่นใบมีต่อมน้ำมันกระจายอยู่ตามผิวใบ ดอก ออกเป็นช่อสั้น 5-7 ดอก หรือออกดอกเดี่ยวตามซอกใบ ที่ปลายกิ่ง ดอกสีขาวกลีบดอกมี 4-5 กลีบหลุดร่วงง่าย ผล รูปทรงกลมแป้น ขนาดของผลใหญ่กว่าพันธุ์แม่ไก่ไข่ดกเล็กน้อย ผิวเรียบเกลี้ยง ผลอ่อนสีเขียวเข้มพอแก่เป็นสีเหลืองข้างในแบ่งเป็นห้องแบบรัศมี มีรสเปรี้ยวเมล็ดกลมรีสีขาว มีเมล็ดน้อย ผลผลิตเป็นที่ต้องการของตลาด ข้อเสีย ต้นไม่ทนต่อโรคแคงเกอร์ และโรครากเน่า
มะนาวทูลเกล้า
มะนาวทูลเกล้า อยู่ในวงศ์ RUTACEAE เป็นไม้พุ่ม ถ้าปลูกลงดินต้นสูงได้ประมาณ 2-3เมตรกิ่งมักโค้งง้อและทอดยาวเกือบเลื้อยไปตามพื้นดินแต่กิ่งก้านมีหนามน้อยมากมะนาวทูลเกล้ามีใบที่หนากว่าใบของมะนาวสายพันธุ์อื่น แมลงไม่ค่อยกัดกินมากนักนี้เป็นข้อดีของมะนาวสายพันธุ์นี้ ดอกสีขาวมีกลีบ 4 กลีบ ร่วงง่าย มีกลิ่นหอม ผลมีรูปทรงกลมมีขนาดใหญ่ ให้น้ำมะนาวมาก รสเปรี้ยวจัด ที่สำคัญไม่มีเมล็ด ติดผลเป็นพวงเกือบตลอดทั้งปี ทำให้มะนาวทูลเกล้ามีขายให้ช่วงฤดูแล้งโดยไม่ต้องกระตุ้นด้วยโฮโมน แต่อย่างใด ยิ่งต้นมีอายุกมากขึ้นยิ่งติดผลดกเป็นทวีคูณมักขยายพันธุ์ด้วยการตอนกิ่ง
ในช่วงฤดูฝนเปลือกผลมะนาวทูลเกล้าจะค่อนข้างหนาพอเริ่มเข้าสู่ฤดูแล้วเปลือกผลจะบางลงเองตามธรรมชาติ ผลมีขนาดใหญ่มาก ผลโตเต็มที่เกือบเท่าลูกเทนนิส มีน้ำเยอะ รสเปรี้ยวจัดไม่มีเมล็ดไม่ต้องเสียเวลาเก็บเมล็ดทิ้ง
มะนาวตาฮิติ
เป็นพันธุ์มะนาวจากหมู่เกาะตาฮิติ นำมาปลูกทดลองในไทย ปัจจุบันมีการปลูกแพร่หลายในเขตภาคเหนือทรงพุ่มมีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 3-5 เมตรความสูงต้น 3-5 เมตร แตกกิ่งก้านน้อยกว่ามะนาวไทย มีหนามน้อยและสั้น ใบสีเขียวเข้มคล้ายรูปไข่ ใบมีขนาดกว้าง 5.8 เซนติมตร ยาว 8เซนติเมตรโดยประมาณก้านใบยาว 1 เซนติเมตร มีหูใบกว้าง 0.5 เซนติเมตรดอกสีขาวมีกลีบดอก 5 กลีบ เกสรตัวผู้มีสีขาวมีกลิ่นหอม ผลเมื่ออ่อนสีเขียวเข้ม แก่จัดเขียวอมเหลือง ผลกลมรี ผลมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 5 เซนติเมตรสูง 5.5 เซนติเมตร ผิวผลเรียบ ก้นผลไม่มีสะดือ เปลือกหนา 0.3 เซนติเมตร เป็นมะนาวที่ไม่มีเมล็ดหรือที่เรียกกันว่ามะนาวไร้เมล็ด
ผลผลิตโดยทั่วไปประมาณ 500-1000 ผล/ต้น/ปี เมื่อต้นมีอายุมากว่า 5 ปีมีสภาพการดูแลรักษาดี น้ำหนักผลประมาณ 55 กรัม มีเปอร์เซ็นต์ความหวาน 6 องศาBrix pH 2.10 กรดซิตริก 6.1เปอร์เซ็นต์ วิตามินซี 47.5 มิลลิกรัม ลักษณะเด่นพิเศษของมะนาวพันธุ์ตาฮิติ คือ เป็นมะนาวที่ไม่มีเมล็ด เปลือกค่อนข้าวหนา ทำให้ทนทานต่อการขนส่งทางไกล
มะนาวแป้นพิจิตร1
มะนาวแป้นพิจิตร1 อยู่ในวงศ์ RUTACEAE เป็นไม้พุ่มสูง 2-4 เมตร กิ่งอ่อนมีหนามใบเป็นใบประกอบมีใบย่อยใบเดียว ออกเรียงสลับเป็นรูปรีหรือรูปไข่แกมขอบขนาน ตัวก้านใบมีครีบเล็กๆมีกลิ่มหอมเมื่อขยี้ ดอกออกเป็นดอกเดียว ๆ หรือเป็นช่อตามซอกใบและปลายยอด กลีบดอกเป็นสีขาว ผลเป็นรูปทรงกลมกึ่งแป้น ก้นผลตัดเรียบเนื้อในฉ่ำน้ำ ผลติดเป็นพวง 3-5 ผล เปลือกหนากว่าแป้นรำไพ เปรี้ยวจัดผลใหญ่กว่ามะนาวทั่่วไป
มะนาวพันธุ์พิจิตร 1 เป็นพันธุ์มะนาวลูกผสมระหว่าง มะนาวแป้นรำไพ ซึ่งมีจุดเด่นคือทรงผลกลมแป้นแน่น เปลือกบาง น้ำเยอะ ผสมกับมะนาวน้ำหอม เป็นพันธุ์ที่ต้านทานโรคแคงเกอร์ ให้ผลผลิตทั้งปี ผลใหญ่ เมื่อน้ำมาปลูกจะให้ผลผลิตเร็วเพียง 8เดือนก็เริ่มออกดอกให้ผลผลิตแล้ว สามารถบังคับออกนอกฤดูได้ดี ผลใหญ่หนักประมาณ 100 กรัมให้ผลดก
มะนาวพันธุ์จำรัส 28 และจำรัส 29
มะนาวพันธุ์จำรัส 28 เป็นสายพันธุ์ที่ได้รับการปรับปรุงพัฒนาพันธุ์โดยคุณ จำรัส คูหเจริญ ซึ่งเป็นมะนาวลูกผสมระหว่างจำรัส 9 (พันธิ์แม่) และใช้มะนาวแป้นจริยาเบอร์ 1 มาผสม เพื่อทำการเพราเมล็ดจนเป็นต้นแล้ว ได้ออกดอกให้ผลเมื่อต้นยังเล็ก ผลโต ทรงผลแบนคล้ายมะนาวแป้นทั่วไป น้ำ เนื้อ กลิ่นเหมือนมะนาวแป้นทุกอย่างเปลือกบาง น้ำมาก ผลที่ออกระยาความเจริญเพียง 2 เดือนมีน้ำมากแล้ว ออกดอกง่ายมากไม่ต้องบังคับก็ออกดอกได้ทั้งในและนอกฤดู
มะนาวพันธุ์จำรัส 29 เป็นผลจากการผสมระหว่างมะนาวจำรัส 9 (พันธุ์แม่) และใช้ส้มโชกุนเป็นพ่อพันธุ์ เมื่อได้เพาะเมล็ดจนขึ้นมาเป็นต้นแล้วจะให้ผลเมื่อต้นยังเล็กอยู่ ผลโตมากลักษณะผลเหมือนมะนาวแป้นทุกอย่าง น้ำมากเหมือนมะนาวจำรัส 28 ผลที่ออกมา 2เดือนก็มีน้ำแล้ว
ความแตกต่างระหว่างมะนาวพันธุ์ จำรัส 28 กับ พันธุ์จำรัส 29 คือ หนามของมะนาวจำรัส 29 จะยาวกว่าพันธุ์จำรัส 28 ความเปรี้ยวมีความใกล้เคียงกัน
มะนาวพันธุ์ด่านเกวียน (มะนาวน้ำหอม)
มะนาวพันธุ์ด่านเกวียน เป็นมะนาวที่เกิดจากต้นเพาะเมล็ดแต่ไม่ทราบต้นพ่อต้นแม่ โดยนายณรงค์ รัตน์จันทร์ อยู่ตำบลด่านเกวียน อำเภอโชคชัย จังหวัดนครราชสีมาเป็นผู้เผยแพร่ เป็นไม้ยืนต้นสูงประมาณ 3 เมตร ขนาดทรงพุ่ม 2-3 เมตร แตกกิ่งก้านสาขาไม่เป็นระเบียบ มีหนามเล็ก ส้ัน แต่ปริมาณไม่มากนัก ลักษณะใบสีเขียวเข้ม รูปใบรีออกยาวขนาด 3.5-3.5 เซนติเมตรยาว 8-10 เซนติเมตร ขอบใบหยักเล็กน้อย ใบไม่มีหู ดอกสีขาวอมม่วงอ่อนมีกลีบดอก 5 กลีบ ลักษณะผลกลมก้นผลเรียบ เมล็ดสีน้ำตาล ลักษณะรีท้ายแหลม ขนาดเมล็ดกว้าง 0.6 เซนติเมตร เมล็ด 15-20 เมล็ด/ผลให้ผลผลิตประมาณ 800 ผลต่อต้นต่อปีอยู่ที่การดูแลรักษาด้วย ลักษณะพิเศษของมะนาวพันธุ์นี้คือ อายุเก็บเกี่ยวสั้นประมาณ 2.5-3 เดือนถ้ามะนาวพันธุ์ทั่วไป 4 เดือน ค่อนข้างทนต่อโรคแคงเกอร์ ให้ผลผลิตนอกฤดูได้ดี ทนแล้ง แต่ถ้าเก็บเกี่ยวช้าไส้ในผลจะโพรงน้ำคั้นเป็นสีเหลืองอ่อนถ้าแก่จัดผลคล้ายส้ม
มะนาวยักษ์
เป็นมะนาวที่มีทรงพุ่มขนาดใหญ่ มีผลคล้ายส้มโอ มีขนาดใหญ่กว่ามะนาวทุกสายพันธุ์น่าจะเป็นมะนาวที่มีผลขนาดใหญ่ที่สุด เส้นผ่านศูนย์กลางผลประมาณ 10-15 เซนติเมตร มีน้ำหนักประมาณ 0.5-1 กิโลกรัม ลักษณะของผลกลมรี มีจุกเล็กน้อย เปลือกหนาและมีผิวขรุขระ มีเนื้อสีขาว รสชาติเปรึ้ยวจัด ไม่มีกลิ่นหอม นิยมปลูกไว้ดูเล่นหรือเป็นไม้ประดับให้สวนหลังบ้านมากกว่าปลูกเป็นการค้าและในปัจจุบันเกษตรกรบางรายปลูกเพื่อคั่นน้ำมากทำน้ำมะนาวบรรจุขวดขายหรือทำน้ำมะนาวผสมกับน้ำตาลและเกลือเล็กน้อยสำหรับเป็นเครื่องดื่มเนื่องจากมะนาวพันธุ์นีลูกใหญ่มีน้ำมาก
ติดตามเราทางโซเชียลมีเดีย Social Plugin